1058-1111 yılları arasında yaşamış bulunan İmam-ı Gazali, Şafilik mezhebine yakın, son derece donanımlı bir âlimdir. Felsefe, edebiyat, fıkıh, kelam, tefsir, tasavvuf ve mantık başta olmak üzere birçok alanda çalışmalar vermiş, hayatını ilim ile dokumuş mümtaz bir isimdir. 500’e yakın eser kaleme alan ancak bunların sadece 75’i günümüze ulaşan Gazali, hemen her alanda eser vermiştir. En çok bilinen ve en büyük eseri olan İhya-u Ulumi’d Din, fıkıh ve tasavvuf üzerine olup halen en çok okunan İslami eserlerden biridir. Kendisinin çok daha fazla eserinin günümüze ulaşmamış olması önemli bir talihsizliktir.

İmam Gazali, Büyük Selçuklu Devleti’nin tanınmış veziri Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta bulunan Nizamiye Medresesi’ne baş müderris olarak görevlendirilir. Buradaki çalışmaları ile birçok önemli ismi etkiler. İmam-ı Gazali “Mülkün Sultanlarına” eserinde, yöneten sınıftaki kişilere, emirlere, vezirlere nasıl olmaları gerektiğini ve yönetilenlere, yani halka, yöneticilerin esas vazifelerini öğreterek baştaki yöneticileri sorgulamalarını öğretir. Hal bu üzere iken eserin, sadece emir ve vezir gibi kişilere değil, bugün evini idare eden her erkeğe ve kadına, yanında birilerini çalıştıran her patrona, tüm siyasi isimlere ve bunların ardından da tüm vatandaşlara hitap ettiği söylenebilir. Herkesin mutlaka bir hisse alabileceği bir eser olan “Mülkün Sultanlarına” bu bakımdan herkes tarafından okunmalıdır.

“Mülkün Sultanlarına” eserinin İmam-ı Gazali tarafından Sultan Melikşah’a hitaben yazıldığı konusunda genel bir kanı olsa da önemli bazı kaynaklar eserin Sultan Sencer’e hitaben yazıldığını belirtir. O dönemi iyi anlayabilmek adına hayal edelim. İmam-ı Gazali bir sultanın yapması muhtemel hataları söylediği, yapması gerekenleri emir kipiyle anlattığı ve doğrudan bir sultana atfederek “işte böyle bir sultan olmalısın, yoksa Allah tarafından zelil duruma düşürülürsün, ahretini kaybedersin” dediği bir eser kaleme alıyor. Ve bu eseri doğrudan Sultan Sencer’e hitaben yazıp ona takdim ediyor. Bugün böyle bir şeyin olması mümkün mü? Bırakın herhangi bir siyasi isme, sizleri tenzih ederek ifade ediyorum, bize bile hatalarımız söylendiğinde sinirlenebiliyor ve bunu söyleyen kişiyi arkadaşlıktan veya akrabalıktan çıkarabiliyoruz. Oysa bize doğruyu anlatan, bizi yanlıştan uzaklaştıran her uyarı ve tavsiyeyi dikkatle dinlememiz gerekir. “Mülkün Sultanlarına” eserinde İmam-ı Gazali, her yönüyle emirler ve vezirlerin ve diğer yöneticilerin nasıl olması gerektiğini tek tek anlatır.

Allah’ı hoşnut etmeyen davranışlarında da ne duruma düşeceklerini çekinmeden ifade eder. Ardından da bu eseri Sultan Sencer’e takdim eder. Eserin muhtevasına baktığımızda birçok filozofun sözlerinden alıntılar olması, felsefe, tarih ve edebiyattan örnekler verilmesi, birbirinden farklı çok sayıda ilim sahasından bilgi verilmesi İmam-ı Gazali’nin son derece yetkin ve çok araştıran ve okuyan bir insan olduğunu gösteriyor. İlmin ve okumanın önemi eserin birçok yerinde önemle belirtiliyor. “Mülkün Sultanlarına” eseri bugün hem yönetenler hem de yönetilenler tarafından dikkatle okunmalıdır. Bu eserle herkes kendini sigaya çekmeli ve davranışlarına karşı özeleştiri yapmalıdır. Bunlar, huzurlu bir toplumun inşa edilebilmesi bakımından son derece mühim davranışlar. Eserden çokça faydalanabilmek duası ile iyi okumalar dilerim.

Eserde geçen şu hadise beni çok etkiledi. Bir gün Hz. Ömer’in üç kızı babalarına gelerek “yarın bayram, bizleri halkınızın kadınları ve kızları ayıplıyor. Bizler emirin kızları olmamıza rağmen, kendi giydiklerinin bizim giydiklerimizden daha iyi olduklarını söylüyorlar” diyerek ağlarlar. Bunun üzerine Hz. Ömer, devlete ait malların muhafazasından sorumlu olan oğlunu çağırıp bir sonraki ayın aylığının kendisine o sırada verilip verilemeyeceğini sorar. Oğlu Hz. Ömer’e: “öyleyse gelecek aya kadar yaşayabileceğinize dair bize senet veriniz” der. Bunun üzerine Hz. Ömer: “değil gelecek aya kadar, bir gün ömrümün olduğunu bile bilemem. Allah seni mübarek etsin” der ve kızlarına dönüp arzularını gemlemelerini söyler…