Tâhirü’l-Mevlevî (d. 13 Eylül 1877, İstanbul – ö. 20 Haziran 1951, İstanbul), şair, yazar, Mevlevî Dedesi, mutasavvıf, gazeteci, müderris, mesnevîhân ve edebiyat tarihçisi.

Hayatı

Babası Hacı Mustafa Saffet Bey İstanbulludur. Annesi Emîne Emsâl Hanım Kafkasyalıdır. Asıl adı Mehmed Tâhir’dir. Divânçe-i Tâhir, Amuzgâri Fârisî, Dest-Âviz-i Fârisî-Hanan isimli kitapları ve ilk şiirlerinde Mehmed Tâhir ismini kullanmış, daha sonra Mevlevî tarikatına intisâb etmesi ile birlikte yazı ve şiirlerinde “Tâhirü’l-Mevlevî” ismini kullanmaya başlamış ve bundan sonra bu şekilde anılmıştır.

İlköğrenimini Hekimbaşı Ömer Efendi Mekteb-i ibtidâîsi’nde yapar. Gülhâne Askerî Rüştiyesi ve Menşe-i Küttâb-ı Askerîye’de okur. 1892 yılının Haziran ayında on beş yaşında iken Bâb-ı Seraskerî Piyâde Dâiresi’ne (savunma bakanlığı) tâyin edilir. Fâtih Camii baş imamı Filibeli Mehmed Râsim Efendi ve Galata Mevlevîhânesi Şeyhi Mehmed Es’ad Dede’nin derslerine devam eder ve Es’ad Dede’den Mesnevî icâzetnâmesi alır. Mevlânâ’ya ve Mevlevîliğe alâka duyması sonucunda Şeyh Mehmed Celâleddin Efendi’den sikke giyer ve 1894 tarihinde Mevlevî tarikatı sâlikleri arasında yerini alır.

Zamanın tahrîp ve imhâsına mâruz kalmış Mevlevîlikle ilgili eserleri gün ışığına çıkarmak gayesiyle Beyazıt’ta “Tâhir Dede Kütüphanesi” adında bir sahaf dükkânı açar. Aynı tarihlerde haftalık bir gazete çıkarmaya karar verir. Karabet Efendi’nin “Resimli Gazete”sini kiralayarak ilk nüshasını çıkarır. Fakat bu ilk sayının kapağına Mecmua-i Medâyih-i Hazret-i Mevlânâ’nın ilânıyla beraber bir Mevlevî sikkesi resmi basıldığından, o vakit veliaht bulunan ve Mevlevî muhibbi olan V. Mehmed namına propaganda yapıldığı gerekçesiyle gazete kapatılır. Tâhir Olgun sorguya çekilir, fakat suç oluşturacak bir hareketi görülmediğinden serbest bırakılır. Maruz kaldığı tavır ve baskılar karşısında, büyük bir masraf yaparak giriştiği kitapçılıktan altı ay sonra pişmanlıkla ayrılır.

Dört yıl Nâzime Sultan’ın yalısında vekilharçlık vazifesinde bulunur. Mizacına uygun görmediği için buradan da ayrılır. 1 Şubat 1904’te Orman ve Maâdin Nezaretinde açılan bir imtihanı kazanarak defter-i kebîr kalemine kâtip tayin edilir. Yine aynı yıl Burhân-ı Terakkî ve Rehnümâ-yı Füyûzât adlı özel okullarda Farsça ve İslâm tarihi dersleri vermeye başladı.

Meşrutiyetin ilânından sonra Rehber-i Vatan gazetesinin kurucuları arasında yer aldı. Nekregû dergisinde “Tâhir Safvet” imzasıyla mizahî yazılar yazar. Derginin kapanmasından sonra çıkan Nekregû ile Pişekâr’da yazmaya devam etti. Bir ara İttihat ve Terakki’ye girmişse de, daha sonra istifa etti. Beyânü’l-Hak, Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-reşâd’ta sürekli yazar.

14 Aralık 1909’da Dârü’ş-Şafakati’l–İslâmiyye’nin edebiyat ve kompozisyon öğretmenliğine tayin edilir. Burada 35 yıl öğretmenlik yapar. 1920’de Mahfil dergisini çıkarır. 20 Ağustos 1923-7 Aralık 1025 tarihleri arasında Fatih Camii’nde mesnevî dersleri verir. 1924’te İmam Hatip Mektebi’ne öğretmen olur.

1929’da Maltepe Askerî Lisesi edebiyat öğretmenliğine ve bu vazifede gösterdiği liyâkat dolayısıyla bir sene sonra, Ağustos 1931’de terfien Kuleli Askerî Lisesine naklolunur ve 10 yıl kadar orada görev yapar. Son memuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Kütüphaneler Müdürlüğü Tasnif-i Kütüb Komisyonu azalığıdır. Burada, yazma dîvânları toplayan bir katalog hazırlar. (İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Dîvânlar Katoloğu, İstanbul,1947). Beşiktaş’taki Mûsikî Mektebi’nde Türkçe derslerine girer. 1948’den sonra İslam Yolu adlı bir dergi çıkarır.

İskilipli Âtıf Efendi ile İstiklal Mahkemelerinde yargılandı ve beraat etti.

Ömrünün son seneleri rahatsızlıkla geçmiştir. 1951 yılında İstanbul’da vefat etti. Fars ve Türk edebiyatları, tarih, Mevlânâ, Mevlevîlik vs. konularda pek çok eser yazdı, tercümeler yaptı. 1940’lı yılları telifat ve edebî faaliyetler açısından yoğun geçmiş, dostlarını kaybettiğinden bu yıllarda yakındığı yalnızlığını sürekli yazarak unutmaya çalışmıştır. 1950 senesinin sonlarına doğru rahatsızlığı arttı, 20 Haziran 1951’de vefât etti, Merkez Efendi Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Edebî Hayatı

Şiir yazmaya, 16 yaşındayken Hâfız’ın gazellerinden bazılarını manzum olarak tercüme etmekle başlamış; geride arûz ve hece vezinleriyle muhtelif mevzûlarda yazılmış birçok manzûme bırakmıştır. Kendisi arûz vezniyle yazılmış yüzlerce manzûmeden oluşan mürettep bir dîvâna sahip olduğundan divân edebiyatının Osmanlı’nın son dönemi ile cumhuriyet döneminde yaşamış son ve en önemli temsilcilerindendir. Fakat hakkında fazla araştırma yapılmamıştır ve yazma eserleri tanınmadığı için de edebiyat tarihimizde hakkında fazla bir ma’lûmât bulunmamaktadır.

Tâhirü’l-Mevlevî, değişik olay ve kişilerle ilgili çok sayıda tarih kıt’ası ve tarih manzûmeleri nazmetmiştir.

Yazılarını sâde ve akıcı bir üslupla yazar. Şiir ve yazılarının en belirgin özelliği samimiliktir. Tâhirü’l-Mevlevî’nin Türk ve İslâm tarihi, siyer, Türk edebiyatı, Fars dili ve edebiyatı, Mevlânâ ve Mevlevîlik, edebî bilgiler, şiir şerhi, çeviri, biyografi, basın tarihi gibi değişik konularda yazılmış olan önemli eserleri vardır. Edebiyat Lügati bugün için dahi önemli bir kaynaktır. “Mesnevî Şerhi” ise en önemli eseridir.

Eserleri

Basılmış Eserleri

Mirât-ı Hz. Mevlânâ

Dîvânçe-i Tâhir

Nazım ve Eşkâli Nazım

Edebiyat Lügati

Teşebbüs-i Şahsî

Şeyh Celâleddin Efendi Merhûm

Cengiz ve Hülâgû Mezâlimi

Şeyh Şâmilin Gazevâtı

İslâm Medreseleri Talebelerine Târih Hülâsaları

Şeyh Sa’dî’nin Bir Sergüzeşti

Âmuzgâri Fârisî

Destâviz Fârisî Hânân

Efgan Emîri Abdurrahman Han

Hindin Moğol Hükümdarları

Hind İhtilâlî

Şükûfe-i Bahâristan

Hazret-i Peygamber ve Zamânı

Hind Masalları

Fuzûlîye Dâir

Nev’î ve Sûriye Kasîdesi

Bâkîye Dâir

Müslümanlıkda İbâdet Târihi

İslâm Askerine

Manzum Bir Muhtıra

Mesnevî’nin Eski ve Yeni Mu’terizleri

Mesnevî’nin En Son Mu’terizine

XII – XVI. Asır Şaîrlerinin Dîvanları Kataloğu

Aylık (Mahfil) Mecmuası

Târih-i İslâm Sahîfelerinden

Basılmamış Eserleri

Tefsîr-i Hüseynî Tercümesi (Nâtemam)

Siyer-i Peygamberî (Bedr Gazâsına kadar yazılmıştır.)

Târîh-i Enbiyâ

Asr-i Saâdetde Müslümanlığın Medeniyyete Hizmetleri

Şâir Giritli Ali İffet Merhum

Kamerî Aylara Dâir Mâlûmat

Büyüklerimizden Bâzı Zevât

Tercümelerim

Manzûm Bir Muhtıranın Zeyli

Matbuat Âlemindeki Hayâtım

Nedîmin Köşk Kasîdesi ve Şerhi

Sünbüllüzâde Vehbinin (Tanâne) Kasîdesi ve Şerhi

Ibni Kemâlin Yavuz Mersiyesi ve Şerhi

Bursalı Gazâlî

İki Mektup ve Sürûrî ile Gubâri

Bâkînin Kâanûnî Mersiyesi ve Şerhi

Bâkînin Sünbül Kasidesi ve Şerhi

Yahya Bey’in Şehzâde Mustafa Mersiyesi ve Şerhi

Nefi’nin (Hotin) Kasîdesi ve Şerhi

Şerif Sabrinin Ebu Saîd Kasîdesi ve Şerhi

Fuzûlinin Bağdad Kasîdesi ve Şerhi

Fuzûlînin Şikâyetnâmesi ve Şerhi

Kudemây-i Mevleviyye

Veliyüddin Oğlu Ahmet Paşa Dîvânının Nesre Çevrilişi

Dîvân-ı Tâhirü’l-Mevlevî (İkinci Dîvân)

Dîvânçe-i Fârisî Tâhir